Драгоценнейшая жена моя,

Офицер, который посетил нас, сообщил мне, что просили, чтобы я написал, и Комиссия Военного суда любезно позволила мне написать письмо. Он не смог мне сказать, кто просил написать, и тем самым кому мне писать. Учитывая, что я не знал, кому именно писать, больше всего мне хотелось написать тебе, мой Ангел, и побыстрее переслать тебе это письмо. Благодарю Бога за эту  Его милость и милосердие хотя бы в письме поговорить с моей милейшей Антонежкой. Твой ответ для меня настолько  желанен и, я надеюсь, он дойдет до меня, потому что если позволено мне написать, я не сомневаюсь, что они будут милостивы и твое письмо мне передать. Я ничего не знаю о том, что с Вами сейчас происходит. Мне не известно даже дошла ли до тебя весть о моем аресте, который произошел здесь в Варшаве перед одиннадцатой неделей, и меня больше всего беспокоит, если ты об этом уже знаешь, как вынесла ты этот удар, который был болезненным для тебя. На Бога только вся надежда моя, что он даст силу и  терпение вынести все, и чтобы ты помнила, моя драгоценнейшая, что бы ни послал нам Отец наш Небесный, ты с полным подчинением и сыновей благодарностью должна принимать, что все это не воля слепого случая, а кара за грехи наши и истинная добродетель, ибо все, что Творец посылает нам — для нашего же блага. Ведь полное подчинение Его Святой Воле, есть главное условие того, чтобы все обращалось в нашу пользу. Не забывай,  мое Дитя, Бога. Хотя и наше земное счастье помни, главная цель – это счастье наше вечное, для которого Бог нас сотворил и назначил. Это единственное утешение высылаю Вам, дражайшая моя, ибо только  это человеку в самом большом несчастье и унынии может быть утешением, и только это дает мне сейчас терпение.

Никто не может себе представить как я нескончаемо, ежеминутно благодарю Бога за то, что  дети находятся под пристальным оком и нежной заботой такой матери как ты, растут в милости у Бога и у людей; чтобы они выросли хорошо воспитанными, пусть они будут всегда под твоим пристальным вниманием. От души желаю, чтобы они получили наилучшее научное образование, но прежде всего, хочется мне, чтобы их сердца и души были похожи на твою душу и твое сердце. Хорошо и полезно быть образованным, конечно если образование основательное и полное, а не поверхностное, но важнее всего честность, добросовестность и учтивость. Настоящая учтивость должна всегда идти в паре со здравым смыслом, для каждого человека это просто необходимо.

Так что будьте всегда вместе, где Ты там и они, где они, там и Ты. Более всего прививай детям стремление к порядку и чистоте, мой Ангел, пусть это станет их привычкой и внешним отражением порядка морального и душевной чистоты. Два этих качества, которые, как тебе известно, моя Бабушка всегда обозначала и мне привила, даже здесь в тюрьме являются очень полезными. Вперед, приятно посмотреть вокруг себя, когда здесь чисто и опрятно. Кроме того, это позволяет  провести здесь хоть какое—то время с пользой, дает какое—то движение, оказывает хорошее влияние на здоровье. Также, мне ежедневно позволяется гулять четверть часа по алее из фруктовых деревьев, идущей вдоль тюремной усадьбы. Наконец, тюремная служба видит, что ее работа мне не приятна, но я стараюсь уменьшить это, чтобы не видеть вокруг себя кислых и недовольных лиц, что в моем положении тоже немаловажно.

День мой делиться на три части: 1-я часть начинается, когда приносят кофе с 7 до 8 часов утра, 2-я – прямо в полдень, когда приносят обед, 3-я – около 6 часов вечера, когда подают чай. Каждая из частей дня, наполнена немного молитвой, немного размышлениями и выполнением кое—какой ручной работы. В воскресения и праздники, когда я не занимаюсь ручной работой, я больше молюсь. Ты удивишься, какая ручная работа может быть в тюрьме? Именно такая, которой нигде ни занимаются и на занятие которой на свободе не было бы времени. Непременно хочу сделать твой портрет из хлеба. Натыкаюсь тут на множество трудностей: сам материал все время трескается, потом отсутствие каких—либо вспомогательных инструментов, и, в конце концов, что наиболее важно, отсутствие любой живой, да хотя бы и гипсовой модели для наблюдения за общими чертами человеческого лица. Тюремные служители, если заглядывают,  то очень на короткое время, так что практически невозможно всмотреться в их лица хотя—бы немного, притом это мужские лица. Так все порчу, поправляю и снова порчу, но постоянно делаю, и так это меня занимает, что иногда часы пролетают незаметно. Не знаю получится ли из этого что—либо, но каждый раз для меня это очень приятное занятие, потому что это способ твой образ, мой Ангел, в своем воображении представить, а вместе с тобой конечно и наших деток, и вся мою и твою семью вместе. Прогулка моя приходится каждый день на разное время, как получится. Тринадцатого июня, был день нашей свадьбы, а теперь день твоих именин. Неизменно молюсь перед Богом и Святой Божей Матерью, чтобы были с вами всегда утешение, надежда и бодрость духа. Говорил бы с Тобой без конца, но должен заканчивать, скажу еще только, что люблю Тебя так, как это может быть в мочи людской; Ты ведь это и так знаешь, но  Тебе это повторю, потому что Тебе всегда нравилось, чтобы я это повторял, Миленькая моя, обнимаю и целую тебя нежно и сердечно вместе с детками. Маме и дяде целуй за меня руки, всей нашей родне и хорошим знакомым передавай от меня привет. Вверяю вас милости Творца и нежной заботе Божьей Матери и еще раз прижимаю с детками к своему сердцу

Твой муж,

Ромуальд Траугутт

Умоляю о скорейшем ответе; не забудь написать, где ты с детьми сейчас находишься?

 ________________

Приписка духовника на листе Матери Нашей, к Дорогому Отцу нашему в нынешнем ответе есть следующая: «Ответ этот забрал за пару дней до смерти и сказал: записал все, что в час смерти мог написать. Хочется только добавить свое благословение и что, больше может  быть  чем трижды повторил со слезами на глазах и волнением в сердце: «благослови жену и детей. Однако полон мира и покоя и, подчиняясь воле Бога, умер с истинной смелостью Христианской.

Najdoroższa Żono Moja,

Oficer, który nas corano odwiedza, zakomunikował mi, iż proszono, abym pisał, i że Komisja Sadu Wojskowego łaskawie pozwoliła na to. Nie umiał mi wszakże powiedzieć, kto prosił, a tem samem, do którego mam pisać. Licząc wszakże na to, ktokolwiekbądż prosił, pojmie, że mi najpilniej pisać do Ciebie, mój Aniołku I list ten conajprędzej przesłać do Ciebie zechce. Dziękuję Bogu za ten dowód Jego łaski I miłosierdzia nademną i śpieszę choć listownie pomówić z mą najmilszą Antonieczką. Odpowiedź twa tak dla mnie upragniona, spodziewam się, że dojdzie do mnie, bo kiedy pozwolono mi pisać, to nie wątpię, że bedą tak łaskawi i twoje pisma mi doręczą. Nic nie wiem, co się z Wami dzieje teraz, nawet to mi nie wiadomo, czy Cię doszła wieść o moim aresztowaniu, które miało miejsce tu w Warszawie, przed jedenastą tygodniami i to mnie najbardziej niepokoi, jeżeliś o tem dowiedzsiała, jak zniosłaś ten cios, który wiem, jak musiał być bolesnym dla Ciebie. W Bogu tylko cała nadzieja moja, że Ci raczył dać siłe i da wytrwanie do zniesienia wszystkiego, żeś przytem pamietała i nigdy mój Skarbie najdroższy ani zapomniesz za cokolwiek Ojciec nasz Niebieski zsyła na nas, z zupełnem poddaniem się i z synowską wdziecnością przyjąc winniśmy i że to wszystko nie jest skutkiem ślepego przypadku, ale wolą Bożą zrządzone, jest karą Jego za grzechy a zarazem i prawdziwym dobrodziejstwem, gdeż wszystko, co Stwórca czyni z nami dla dobra naszego prawdziwego czyni. Poddanie się wszakże zupełne i ochocze Jego woli Świetej jest koniecznym warunkiem, aby się nam wszystko na prawdziwy pożytek obracało. Nie zapominajmy moje Dziecie, że Bóg, chociaż i o szczęściu naszem doczesnym pamięta, przedewszystkiem jednakże ma na celu szczęście nasze wieczne, do którego nas stworził i przeznaczył. Taką to jedynie pociechę przesyłam Ci, najdroższa moja, gdyż to tylko człowiekowi w najwięszem nieszczęściu i strapieniu prawdziwą być może, z tego samego źrodła i ja czerpię moc i ochłode.

Cokolwiek bądź zemną stanie, nieskończone dzieki składam codziennie Bogu, że Dziatki pod bacznym okiem I czułą opieką takiej matki jak Ty, bedą wzrastać w łasce u Boga i u ludzi; tylko ich spod swego oka nie usuwaj dla jakich próżnych widoków świetnego wychowania. Pragnałbym z duszy, aby one jak najlepsze wychowanie naukowe odebrały, ale przedewszystkim, chodzi mi o to, aby ich serca I dusze podobny twemu sercu i twej duszy były. Dobra jest I pozytecżna uczoność naturalnie uczoność prawdziwa i gruntowna a nie powierzchowna ale ważniejsza nadto wszystko-uczciwość. Prawdziwa poczciwość musi zawsze iść w parze ze zdrowym rozsądkiem, i to jest la człowieka bardzo wystarczającem i koniecznie potrzebnem.

Tak więc badźcie zawsze razem, gdzie Ty tam i one, gdzie one tam i Ty. Zamiłowanie porządku i czystości wpajaj najmocniej w Dziatki mói Aniołku, niech się to stanie ich nałogiem i powinno to być zewnętrznem odbiciem porządku moralnego i czystości duszy. Dwa te przymioty, którymi się tak odznaczała, znana Ci dobrze ś.p. Babka moja, a które we mnie wszczepiła, nawet tu w wiezieniu są wielce pozyteczne. Naprzód, milej jest spojrzeć dookoła siebie, kiedy o ich być może jest czysto i porządnie, potem małe to zajecie zapełnia mi troche czasu z pożytkiem i daje ruch jakiś, mający dobry wpływ na zdrowie. Wolno mi jest także codziennie kwadrans spacerować w alei z drzew owocnych, idącej środkiem podwórza wieziennego. Wreszcie służba więzienna widzi że jej pracy nie przysparzam ale zmniejszam przez co nie widzę dookoła  siebie kwasnych i niezadowolonych twarzy, co też niemałą jest pociechą, szczególnie w podobnem memu położeniu.

Dzień moi dzieli się na trzy części: 1-a podaniem kawy pomiędzy 7 a 8 rano. 2-a obiadu zaraz popołudniu i 3-a podaniem herbaty około 6-tej wieczór. Każdą z tych cześci wypełniam modlitwą, trochę rozmyślaniem i ręczną robotą wyjąwszy Święta i Niedziele kiedy zamiast ręcznego zajecia wiecej się modlę. Zadziwi Cię jaka ręczną robotę mogę mieć w więzieniu? Właśnie taką, jaką się nigdy nie zajmowałem i na zajecie się którą na swobodzie nie miałbym dużo czasu. Chcę koniecznie z chleba wyrobić twoją glówkę. Napotykam tu mnóstwo trudności: naprzód sam materiał usychając pęka, potem brak jakichkolwiek pomocniczych narzędzi, a w końcu i co najważniejsze brak zupełny wszelkiego żywego, a chociażby i gipsowego modelu dla zauważenia ogólnych kształtów ludzkich twarzy. Slużba więzienna gdy się ukazuje to tak przelotnie że niepodobna przyjrzec się choć trochę, przytem są to twarze męskie. Tak więc psuję, poprawiam i znowu psuję, ale wciąż robię i tak mię to zajmuje, że czasem godziny niepostrzeżenie upływają. Nie wiem, czy to się na co przyda, ale w każdym razie trafiłem na bardzo przyjemne zajęcie, bo w ten sposób Ciebie mój Aniele mam w mej wyobraźni, a z Tobą to jakoś koniecznie i Dziatki i cała twoja i moja Rodziny się łączą. Spaser mój odbywam nie o stałej godzinie, ale w rozmaite pory dnia, jak się zdarzy. Trzynastego czerwca obhodziłem dzień ślubu naszego a zarazem dzień twych imienin. Pomodliłem się więcej niz zwykle poleciłem Was Bogu I Matce Najświętszej prosząc aby Wam byli pociechą, nadzieją i pokrzepieniem. Rozmawiałbym z Tobą bez końca, ale muszę kończyć, dodam więc tylko jeszcze, że Cie Kocham o ile tylko to jest w mocy ludzkiej; Ty wiesz o tem i jesteś przekonana, ale Ci to powtarzam, boś Ty zawsze lubiła, aby Ci to powtarzać, Najmilsza moja, ściskam i całuję Cię najczulej najserdeczniej razem z dziatkami. Mateńki i Wujaszka rece ucałuj odemnie, obie nasze Rodziny i dobrych znajomych pozdrów serdecznie. Polecam was wszystkich łasce Stwórcy i najczulszej opiece Matki Boskiej i jeszcze raz przyciskam z Dziatwą do serca mego

twój mąż

Romuald Traugutt

O najprędszą odpowiedź błagam; nie zapomnij dodać gdzie teraz jesteś z dziećmi?

Dopisek spowiednika na liście przybranej Matki naszej pisanym do ś.p. Drogiega Ojca naszego w odpowiedzi na niniejszy jest następujący: «Odpowiedź tę odebrał na parę dni przed śmiercią i mówił: że zapisał wszystko, coby w godzinę śmierci mógł napisać. Chciał tylko dodać błogosławieństwo swoje i to wiecej może jak trzykrotnie powtórzył ze łzami w oczach ze wzruszeniem w sercu: «błagosławie  żonę i dzieci. Jednakże pełen rezygnacji i spokoju i poddania się woli Boga umarł z prawdziwą odwagą Chrześcijańską.»